KHÓ TIN NHÀ THƠ TÀI HOA

LẠI TỰ CHÊ MÌNH KHỜ DẠI !

Chế Lan Viên

Từ thời kỳ khai sinh Thơ mới đến thời kỳ nước được đổi tên Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, Chế Lan Viên là một trong rất ít Nhà thơ chỉ đếm đầu ngón tay được tôn vinh là "cây đa cây đề" của làng thơ VN, được các vị lãnh đạo Triều đình coi là của quý, muốn gì được ấy. Bởi ngoài bút lực "siêu phàm" thì cái đáng quý là người đã từng sống trong chế độ trước, nay theo Cách mạng một cách trung thành ; càng quý hơn nữa là biết ca ngợi chế độ hết lời tốt đẹp:

Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm

Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng ?

Chưa đâu !

Và ngay cả trong những ngày đẹp nhất

Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc

Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn

Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc

Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng...

Những ngày tôi sống đây là ngày đẹp hơn tất cả

Dù mai sau đời muôn vạn lần hơn

...

Rồi Chế Lan Viên ngược thời gian để thương thay những thế kỷ vắng anh hùng và sung sướng thấy mình được hưởng những cái rất bình thường, rất tự nhiên theo quy luật của Tạo hóa: Cho tôi sinh ra buổi Đảng dựng xây đời / Mắt được thấy dòng sông ra gặp bể. Cứ như là hàng vạn vạn đời qua, dòng sông chưa bao giờ gặp bể (!) Và, ông hàm ơn giúp cho dân: Buổi đất nước của Hùng Vương có Đảng / Mỗi người dân đều được thấy Bác Hồ.

... (Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng ?)

Với cụ Hồ thì Chế Lan Viên dành cho những lời siêu nịnh, đơn cử như:

Tôi đến Nha Trang ngắm trời biển đẹp

Có hay đâu hang Pác Bó gió lùa

Giường lãnh tụ là hai hàng đá ghép

Mảnh áo chàm Bác mặc quá đơn sơ

...(Người thay đổi đời tôi, Người thay đổi thơ tôi !)

Nhà thơ từng rút ruột viết Điêu tàn, khóc than cho một đất nước láng giềng bị gần như tuyệt chủng, gửi gắm sự chia sẻ căm thù đối với dân tộc gây nên điêu tàn để thành thơ, mà tác giả xót thương đến nỗi vứt bỏ cái họ Phan của mình để lấy họ người Chăm cho đồng cảm* ! Nhưng rồi Nhà thơ ấy đành lòng quên đi sự chia sẻ căm thù đã tan theo mộng thực dân, để trở về với Cách mạng ; lại biết thức thời tùy cơ là đáng khen, thì dù xu nịnh quá lời cũng có thể châm chước. Nhưng đáng trách là, khi đọc bản Di cảo III của Chế Lan Viên, dẫu bóng gió, hình tượng hóa văn chương cho phép cũng không thể chấp nhận được cách viết biểu thị thái độ "trở mỏ cắn cánh" của ông ! Xem bài Đọc di cảo thơ Bánh vẽ của Chế Lan Viên thì thấy gần đầy đủ một cách tổng quát về sự lầm tưởng, bị lừa đáng thương cho Chế (ở phần cuối).

Bánh vẽ là một trong nhiều bài ở các tập Di cảo của Chế Lan Viên, dùng sự việc tưởng như bâng quơ để trách móc, mạt sát cái mà một thời tác giả Điêu tàn đã lầm tưởng và phụng sự gần suốt đời ! Đau cho Chế Lan Viên là ở chỗ đó, buồn cho những ai "nuôi ong tay áo" là ở chỗ đó !

Có thể nhiều người không tin một tay bút tài hoa, uyên bác văn chương, thông hiểu lẽ đời như Chế Lan Viên lại tự chê mình khờ dại. Và, bài viết này hoàn toàn không có sự suy diễn theo luận điểm chính trị để quy kết, phê phán "văn chương diễn biến hòa bình" ; cũng không bàn về nghệ thuật thơ ca, ngôn từ gì cả. Đây chỉ bình luận về tư cách của một người cầm bút, ý thức liêm sĩ cần có của một Nhà thơ chân chính và lòng tự trọng của một con người sống trong cõi nhân gian, bất kỳ ở vị thế nào, tầng lớp nào ! Tuy nhiên, khách quan mà nói, hoàn cảnh của Chế Lan Viên cuối đời có điều bất mãn về sự quan tâm của hội Nhà văn VN đối với ông. Nhưng xét cho cùng thì nhân tình thế thái thời nay, đến cả vợ chồng, cha mẹ đau lâu ốm dài, người thân cũng chán, nữa là hội viên của cái hội gồm nhiều người tứ xứ. Hơn nữa, có bất mãn với hội Nhà văn VN thì cũng không nên phủi sạch cái ân huệ người ta đã từng ưu ái cho mình, khỏi mang tiếng "ăn cháo đá bát" ! Sỹ tôi nôm na nói vậy, có gì không nên không phải, xin được bỏ qua !

24-8-2018

Lê Khả Sỹ

------------

* Phan Ngọc Hoan là tên thật của Chế Lan Viên, Chế là họ người Chăm (Chăm Pa) như Chế Bồng Nga

-----------------mời xem phần dưới--------------

Chế Lan Viên

Tổ Quốc bao giờ đẹp thế này chăng?

Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm!
Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
- Chưa đâu! Và ngay cả trong những ngày đẹp nhất
Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc.
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng...
Những ngày tôi sống đây là ngày đẹp hơn tất cả
Dù mai sau đời muôn vạn lần hơn:
Trái cây rơi vào áo người ngắm quả,
Đường nhân loại đi qua bóng lá xanh rờn,
Mặt trời đến mỗi ngày như khách lạ,
Gặp mỗi mặt người đều muốn ghé môi hôn...
Cha ông xưa từng đấm nát tay trước cửa cuộc đời,
Cửa vẫn đóng và đời im ỉm khoá
Những pho tượng chùa Tây Phương không biết cách trả lời
Cả dân tộc đói nghèo trong rơm rạ
Văn Chiêu hồn từng thấm giọt mưa rơi!
Có phải cha ông đến sớm chăng và cháu con thì lại muộn?
Dẫu có bay giữa trăng sao cũng tiếc không được sống phút giây bây giờ
Buổi đất nước của Hùng Vương có Đảng,
Mỗi người dân đều được thấy Bác Hồ,
Thịt xương ta, giặc phơi ngoài bãi bắn
Lại tái sinh từ Pắc Bó, Ba Tơ...
Không ai có thể ngủ yên trong đời chật
Buổi thủy triều vẫy gọi những vầng trăng.
Mỗi gié lúa đều muốn thêm nhiều hạt,
Gỗ trăm cây đều muốn hóa nên trầm,
Mỗi chú bé đều nằm mơ ngựa sắt,
Mỗi con sông đều muốn hóa Bạch Đằng...
Ôi! Trường Sơn vĩ đại của ta ơi!
Ta tựa vào ngươi, kéo pháo lên đồi,
Ta tựa vào Đảng ta, lên tiếng hát,
Dưới chân ta, đến đầu hàng Đờ-cát,
Rồng năm móng vua quan thành bụi đất,
Mỗi trang thơ đều dội tiếng ta cười!
Đều lộng hương thơm những cánh đồng hợp tác
Chim cu gần, chim cu gáy xa xa...
Ruộng đoàn tụ nên người thôi chia cắt,
Đêm no ấm, giọng chèo khuya khoan nhặt,
Lúa thêm mùa khi lúa chín về ta.
Rồi với đôi tay trắng từ Đinh, Lý, Trần, Lê...
Đảng làm nên công nghiệp.
Điện trời ta là sóng nước sông Hồng
An Dương Vương hãy dậy cùng ta xây sắt thép,
Loa thành này có đẹp mắt Người chăng?
Ong bay nhà khu Tỉnh ủy Hưng Yên
Mật đồng bằng mùa nhãn ngọt môi em
Cây xanh ngắt đất bạc mầu Vĩnh Phúc...
Ôi! Cái thuở lòng ta yêu Tổ quốc
Hạnh phúc nào không hạnh phúc đầu tiên?
Ôi, cái buổi sinh thành và tái tạo
Khi thiếu súng và khi thì thiếu gạo
Những phù sa đẻ ra những Cà Mau thịnh vượng mai sau.
Dẫu là Chúa cũng sinh từ ruột máu,
Ta đẻ ra đời, sao khỏi những cơn đau?
Hãy biết ơn vị muối của đời cho thơ chất mặn!
Ôi! Thương thay những thế kỷ vắng anh hùng,
Những đất nước thiếu người cầm thanh gươm nghìn cân ra trận,
Nhà thơ sinh đồng thời với mưa phùn và những buổi hoàng hôn,
Cả xứ sở trắng một màu mây trắng,
Ai biết mây trên trời buồn hơn hay thơ mặt đất buồn hơn?
Chọn thời mà sống chăng? Anh sẽ chọn năm nào đấy nhỉ?
- Cho tôi sinh ra buổi Đảng dựng xây đời,
Mắt được thấy dòng sông ra gặp bể,
Ta với mẻ thép gang đầu là lứa trẻ sinh đôi,
Nguyễn Văn Trỗi ra đi còn dạy chúng ta cười...
Cho tôi sinh giữa những ngày diệt Mỹ,
Vóc nhà thơ đứng ngang tầm chiến lũy
Bên những dũng sĩ đuổi xe tăng ngoài đồng và hạ trực thăng rơi.

Nhà viết Hồ Tây
gần ngày kỷ niệm Đảng (1965)

------------------------------------------------

Người thay đổi đời tôi, Người thay đổi thơ tôi !

Tôi đến Nha Trang ngắm trời bể đẹp

Có hay đâu hang Pác Bó gió lùa

Giường lãnh tụ là hai hàng đá ghép

Mảnh áo chàm Bác mặc quá đơn sơ.

Đất nước sắp đổi thay rồi mà tôi chẳng biết

Người thay đổi đời ta về kia mà ta vẫn không hay.

Tôi vẫn khép phòng văn hì hục viết

Nắng trôi đi oan uổng biết bao ngày.

Chớ bao giờ quên nỗi chua cay của một thời thơ ấy

Tổ quốc trong lòng ta mà có cũng như không

Nhân dân ở quanh ta mà ta chẳng thấy

Thơ xuôi tay như nước chảy xuôi dòng!

Ta làm con nai lạc giữa rừng thu

Làm hổ sa cơ giận vườn bách thảo

Làm bóng ma Hời sờ soạng đêm mơ Làm tất cả!

Chỉ trừ không đổ máu!

Nở trắng hoa kim anh trên biên giới,

Bác về Xa nước ba mươi năm, một câu Kiều,

Người vẫn nhớ Mái tóc Bác đã phai màu quá nửa

Lòng son ngời như buổi mới ra đi.

Người đánh thức hồn dân tộc đã về kia. Ta nghe bừng tỉnh dậy

Câu quan họ, xẩm xoan xưa vứt ngã ba đường

Điệu lục bát và màu nâu nơi ruộng rẫy

Bức tranh làng Hồ và cô Tố nữ dáng quê hương.

Người đánh thức tương lai đã về kia, Bác hôn lên hòn đất

Nghe trong tay trở dậy những thành đồng

Nghe thay đổi cả vóc hình Tổ quốc

Chừng Điện Biên rực lửa đã nằm trong.

Tôi ở đâu? Đi đâu? Tôi đã làm gì?

Đời thấp thoáng sau những trang sách Phật

Đất nước đau dưới gót bầy ngựa Nhật

Lạc giữa sao trời tôi vẫn còn mê...

Chưa có gì dính líu giữa thơ tôi và truyền đơn

Bác viết Tôi không biết khi Bác đau phải ăn một nắm lá rừng

Trong nước mắt thơ tôi, tôi chưa ngờ chất thép

Chưa thấy trong máu mình sắp cuộn máu nhân dân.

Ôi giữa lòng ta Bác đến tự hồi nào?

Bác vĩ đại mà chẳng làm ai kinh ngạc

Một buổi sáng, nhìn lòng ta, ta thấy

Bác Nước mắt ràn, ta cảm hết ơn sâu.

Ấy là khi ta có thể nhảy vào đồn mà không sợ lửa

Ăn một miếng khoai bùi ta cảm thấy là ngon

Khi riêng tây, ta thấy mình xấu hổ

Khi nhìn đời, mỗi lá mỗi tơ non.

Khi uống ngụm nước trong, lưỡi ta không còn đắng chất thị thành

Đời tươi mát như ao sen mùa hạ

Anh em bốn bên mà ta ở giữa

Có được trái cây thơm, ta biết quý cả mùa lành.

Khi ta muốn thơ ta thành hầm chông giết giặc

Thành một nhành hoa mát mắt cho đời

Khi mỗi bước đi lên của lòng ta đều thấm tình giai cấp

Ta biết trong ta Bác đã đến rồi.

----------------------------------------------------

Bánh vẽ

Chưa cần cầm lên nếm anh đã biết là bánh vẽ

Thế nhưng anh vẫn ngồi vào bàn cùng bè bạn

Cầm lên nhấm nháp

Chả là nếu anh từ chối

Chúng sẽ bảo anh phá rối

Đêm vui

Bảo anh không còn có khả năng nhai

Và đưa anh từ nay ra khỏi tiệc…

Thế thì còn dịp đâu nhai thứ thiệt?

Rốt cuộc anh lại ngồi vào bàn

Như không có gì xảy ra hết

Và những người khác thấy anh ngồi

Họ cũng ngồi thôi

Nhai nhồm nhoàm

---------------------

(Prométheé 86 Văn học và Dư luận 8-1991)

================================

Đọc di cảo thơ Bánh vẽ của Chế Lan Viên

Mấy thi sĩ thế kỷ này ngồi nhồm nhoàm nhai bánh vẽ

Mà thương vay những thế kỷ vắng anh hùng

Họ thầm biết trên đầu mình có kẻ

Tay vẽ bánh cho người mồm nhai thứ thiệt ung dung

Anh ngồi nhắm lai rai dẫu biết thừa bánh vẽ

Bởi sợ bị đưa ra khỏi bữa tiệc linh đình

Cái bữa tiệc tù mù mà nức lòng đáo để

Chúc tụng tía lía và ăn uống thật tình

Cốt một chỗ thôi để có ngày được nhai thứ thiệt

Mà kiên trì nhai bánh vẽ rã quai hàm

Thứ thiệt mãi xa vời chỉ rất gần là cái chết

Cái chết này là chết thật hay oan ?

Tôi rùng mình đọc bài thơ Bánh vẽ

Mỗi chữ tạo lên cột số dặm đời

Thể phách đã an hòa cùng đất mẹ

Tinh anh còn lạnh buốt suốt thời tôi

Đà Lạt 13/9/1991

(xin không để tên tác giả)